نقش تغذیه پائیزه درختان در فرآیند تشکیل میوه (Fruit Set)

اهمیت تغذیه درختان میوه در دوره پس از برداشت محصول

تغذیه صحیح درختان میوه جهت رشد کافی و تولید میوه مرغوب ضروری میباشد. درختان میوه در مقاطع زمانی مختلف، نیازهای تغذیه ای و مراقبتی متفاوتی دارند و تامین عناصر و مواد مغذی مورد نیاز آنها در زمان مقتضی بسیار حائز اهمیت است. به طور کلی تغذیه درختان میوه با در نظر داشتن نتایج تجزیه خاک و برگ و سابقه مدیریتی باغ، اغلب طی چند مرحله اصلی شامل تغذیه زمستانه، تورم جوانه ها، پس از ریزش گلبرگ ها، فندقی شدن میوه ها، طول دوره رشد میوه و دوره پس از برداشت محصول صورت میگیرد. عدم استفاده از کودها به میزان کافی و در زمان مناسب موجب پیدایش اختالالت فیزیولوژیک، افت سالمت عمومی، کاهش مقاومت درختان در برابر آفات و بیماریها و به تبع آن کاهش باردهی و کیفیت میوه می گردد. بنابراین طراحی و ارائه برنامه صحیح کوددهی در باغ های میوه بسیار ضروری است.

در میان بازه های زمانی مختلف کوددهی، توصیه کودی مناسب برای تغذیه دوره پس از برداشت محصول درختان میوه، به لحاظ نقش مهم آن در افزایش عملکرد و کیفیت میوه در سال بعد و نیز پیشگیری و کاهش شدت عوارض فیزیولوژیک ناشی از عدم تعادل در تغذیه درختان، از جایگاه ویژه ای برخوردار است. تغذیه پس از برداشت محصول، عناصر غذایی مورد نیاز درختان را در فصل زمستان تامین می نماید و ضمن پیشگیری از خسارات ناشی از سرمای زمستانه و بهاره، موجب شادابی آن ها در اوایل فصل رشد میگردد. در این مبحث، نقش ویژه تغذیه دوره پس از برداشت درختان میوه در میزان عملکرد و کیفیت میوه و نیز برخی اختالالت ناشی از عدم بهره مندی از برنامه غذایی مناسب را مورد بررسی قرار خواهیم داد.

ضرورت و جایگاه تغذیه پس از برداشت محصول در باغات میوه

تغذیه درختان میوه پس از برداشت محصول (تغذیه پاییزه) از ابعاد گوناگونی حائز اهمیت می باشد. در طول فصل رشد و تا زمان به ثمر رسیدن محصول، حجم بالایی از فعل و انفعالات بیو شیمیایی در گیاه رخ میدهد و در نتیجه سطح بالایی از انرژی و ذخایر کربوهیدراتی توسط درختان مصرف میشود. در طول فصل زمستان ریشه ها غیر فعال بوده و به ذخایر کربوهیدراتی وابسته هستند. بهترین زمان برای بالا بردن ذخیره غذایی درختان، مرحله بعد از برداشت محصول است؛ در این مقطع زمانی بخش عمده ای از عناصر غذایی جذب شده توسط ریشه و نیز عناصر جذب شده توسط برگ ها در طی محلول پاشی، در سرشاخه ها و جوانه های گل ذخیره میگردند. افزایش غلظت عناصر در سرشاخه ها و جوانه های گل موجب افزایش مقاومت آن ها نسبت به سرمای زمستانه و بهاره میگردد.

همچنین تغذیه پاییزه در تامین عناصر غذایی مورد نیاز در اوایل فصل رشد درختان موثر است. در آغاز فصل رشد، بخش هوایی درخت شامل جوانه های زایشی (گل) و رویشی (برگ) فعالیت خود را با رشد سریع آغاز مینمایند؛ این در حالی است که تقریبا هشت هفته پس از روئیدن برگچه ها رشد و نمو ریشه ها فعال و جذب عناصر غذایی از خاک آغاز می گردد. بنابراین عناصر غذایی مورد نیاز جهت رشد درختان در اوایل فصل بهار، از ذخایر کربوهیدراتی (فصل قبل) تامین می گردد. از این رو تغذیه پس از برداشت می تواند راهکار کمکی برای ذخیره سازی عناصر مورد نیاز برای شروع فعالیت گیاه و رشد جوانه ها باشد.

نقش تغذیه پائیزه در فرآیند تشکیل میوه (Fruit Set)

اهمیت ویژه تغذیه پائیزه درختان میوه به سبب نقش کلیدی آن در فرآیند تشکیل میوه (Fruit Set) می باشد. در این رابطه یک توصیه کودی مناسب در این مقطع زمانی، موجب افزایش تولید دانه گرده و تشکیل تعداد بیشتر گل و میوه میگردد. سه عنصر روی، بر و ازت در فرآیند فروت ست و تشکیل و تکامل تخمک (بخش اصلی جوانه گل) نقش اساسی ایفا مینمایند. در باغات گوناگون، نوع درختان میوه و انواع کمبودها و اختالالت موجود، تعیین کننده فرمولاسیون توصیه کودی برای فصل پس از برداشت محصول می باشد؛ با این حال بهره مندی از ترکیبات کودی حاوی عناصر فروت ست ازت، روی و بر به صورت عمومی برای تمام باغات توصیه می شود.

نقش عناصر گوناگون در تغذیه پاییزه درختان میوه

تغذیه مناسب درختان میوه پس از برداشت محصول موجب افزایش باردهی و کیفیت میوه ها در سال آتی میگردد. در این رابطه کاربرد ترکیبات کودی حاوی عناصر موثر در فرآیند فروت ست برای تمامی درختان و حداقل یک بار در این مرحله ضروری است.

ازت (N):

ازت (N) دارای نقش بسیار اساسی در تغذیه پاییزه درختان می باشد. این عنصر انرژی لازم جهت رشد رویشی و زایشی درختان را در اول فصل تامین می نماید. کاربرد ازت در محلول پاشی موجب تسریع در حرکت و جذب سایر عناصر میگردد. در این مرحله عمدتاً تامین ازت از طریق کودهای اوره یا سولفات آمونیوم و یا مخلوطی از این دو ترکیب کودی صورت میگیرد و موجب افزایش ذخیره نیتروژن در ریشه ها و تقویت و کارایی بالاتر آنها خواهد شد. نیتروژن ذخیره شده در ریشه درختان، در بهار با حرکت به سمت اندام های هوایی، شادابی درختان در فصل بهار را فراهم مینماید.

کودهای حاوی ازت بایستی در مرحله بعد از برداشت محصول، زمانی که ریزش برگ ها آغاز نشده است و قبل از اولین آبیاری و در زمین های عاری از علف های هرز استفاده شوند. پیشنهاد میشود درصدی از کود اوره به همراه ترکیبات کودی که به صورت محلول پاشی برای تغذیه پاییزه توصیه شده اند مورد استفاده قرار گیرد؛ محلول پاشی اوره در این مقطع ضمن تسریع جذب عناصر میکرو، موجب ارتقا سطح ذخیره نیتروژن در جوانه ها میگردد.

روي (Zn):

روي (Zn) پیش ماده تولید هورمون اکسین، دیگر عنصر موثر در فرآیند فروت ست می باشد. که دارای نقش اساسی در رشد، گرده افشانی و عملکرد درختان میوه می باشد. و رشد جوانه های رویشی و زایشی را تحریک می نماید. این عنصر موجب بیدار شدن به موقع جوانه های رویشی و زایشی از خواب زمستانه میگردد. کمبود روی در اکثر باغات کشور مشاهده می شود. و محلولپاشی پائیزه این عنصر در باغات پسته و سیب بسیار رایج می باشد. عنصر روی پس از محلول پاشی و جذب از سطح برگ ها به سمت ریشه ها حرکت نموده. در آنجا ذخیره و در طول فصل مصرف میگردد. این عنصر در تمامی توصیه های کودی پاییزه لحاظ میگردد.

بر (B):

زنده مانی دانه گرده، درصد جوانه زنی و طول لوله گرده در ارتباط مستقیم با تامین غلظت مناسب از عنصر بر در جوانه ها می باشد. این عنصر جوانه های زایشی را تقویت می نماید. در نتیجه عمل تلقیح و باروری بهبود پیدا می کند. این عنصر جهت رشد نوک ساقه و ریشه (مریستم های انتهایی) بسیار ضروری بوده. و اولین علائم ناشی از کمبود آن به صورت توقف رشد جوانه انتهایی بروز خواهد کرد. در اثر کمبود بر، ریشه ها ظاهری کوتاه و بوته مانند خواهند گرفت. و در نتیجه نخواهند توانست در ابتدای فصل رشد به تامین سریع عناصر مورد نیاز گیاه بپردازند.

جهت باروری گل ها در گیاهان مختلف به میزان مشخصی عنصر بر نسبت به وزن خشک کلاله گیاه احتیاج است. مثال در انگور این میزان 50 تا 60 میکروگرم به ازای هر یک گرم وزن خشک کلاله می باشد. به طور کلی ترکیبات کودی حاوی عناصر فروت ست موجب حفظ تعداد گل های بیشتر و کاهش ریزش میوه ها میگردند. مطالعات نشان می دهد که در مرحله تورم جوانه ها عنصر بر از سایر اندام های درخت به سمت جوانه ها مهاجرت می کند. و غلظت عنصر بر جوانه ها در این مرحله چندین برابر حد معمول می باشد. بنابراین توصیه می شود علاوه بر محلول پاشی پس از برداشت. در مرحله تورم جوانه ها نیز محلول پاشی با این عنصر تکرار شود.

کلسیم (Ca):

کلسیم (Ca) از عناصر ضروری جهت گنجانده شدن در توصیه تغذیه پاییزه درختان پسته میباشد. و دارای نقش بسیار اساسی در افزایش عملکرد است. کمبود این عنصر موجب ایجاد اختلالات متعدد در درختان پسته میگردد. و کارشناسان در مقاطع مختلف، محلولپاشی آن را در این باغات توصیه می نمایند. کمبود کلسیم و عناصر موثر در گرده افشانی، موجب تنک شدن خوشه درختان پسته میگردد. همچنین در صورت کمبود کلسیم، جذب پتاسیم در خاک های شور با اختلال مواجه می شود. تحقیقات نشان داده است کمبود پتاسیم موجب افزایش علائم بیماری سرخشکیدگی پسته می گردد. بنابراین پیشگیری از کمبود کلسیم در باغات پسته به طور غیر مستقیم موجب کاهش خسارات ناشی از سرخشکیدگی پسته می گردد.

پدیده لکه پوست استخوانی پسته از جمله اختلالات فیزیولوژیک بسیار رایج در باغات پسته می باشد. که در اثر کمبود کلسیم و بر هم خوردن تعادل نسبت Ca/Mg در میوه پسته پدید می آید. این عارضه موجب سیاه و نرم شدن بیش از نیمی از پوسته سطحی پسته میگردد. و از داخل نیز لایه سفید رنگی قابل مشاهده است. علائم این بیماری مشابه سن زدگی است. و در آن نرم شدن و اضمحلال پوست استخوانی پسته رخ میدهد. استفاده از کودهای کلسیمی کلات شده با اسیدهای آلی یا قند الکل ها و یا کودهای کلسیمی کمپلکس شده با آمینواسیدها ضمن جلوگیری از رسوب کلسیم، میزان جذب این عنصر را به شکل چشمگیری افزایش میدهد.

زمان کاربرد کلسیم

زمان کاربرد کلسیم در باغات پسته از اهمیت ویژه ای برخوردار است. بهترین زمان برای محلول پاشی کلسیم در پاییز و در دوره پس از برداشت محصول میباشد. هر چند استفاده از ترکیبات کودی حاوی کلسیم در تغذیه استارتر (تورم جوانه ها) نیز توصیه میشوند.

عارضه ریزش خوشه های پسته نیز از دیگر اختلالات فیزیولوژیک شایع میباشد. که در نتیجه کمبود کلسیم رخ میدهد. کلسیم دارای نقش موثری در فرآیند تشکیل و انتقال هورمون های گیاهی می باشد. در صورت کمبود کلسیم، هورمون اکسین تولید شده در خوشه ها تجمع می یابد و در اثر پدیده تهییج هورمونی، لایه جداکننده تشکیل و در نهایت نیز سبب ریزش خوشه ها می شود. محلول پاشی پاییزه کلسیم در پیشگیری و کاهش خسارات ناشی از این عارضه بسیار موثر است.

منابع:

بهمن پناهی، علی اسماعیل پور، فرزاد فربود، منصور موذن پور کرمانی، حسین فریور مهین. راهنمای پسته- 1381 -دفتر خدمات تکنولوژی آموزشی وزارت جهاد کشاورزی.

هورست مارشنر، تغذیه معدنی گیاهان عالی (جلد اول)، مترجمان: بهمن خلدبرین، طاهره اسالم زاده-1384-انتشارات دانشگاه شیراز.

Vasconcelos, M.C., M. Greven, C.S. Winefield, M. C.T. Trought, and V. Raw. 2009. The Flowering Process of Vitis vinifera: A Review. American Journal of Enology and Viticulture 60:411-434.

Acar I, Ak B E, Sarpkaya K (2010) Effects of boron and gibberellic acid on in vitro pollen germination of pistachio (Pistacia vera L.). Afr J Biotech. 9: 5126-5130.

Afshari H, Talaei A, Panahi B, Hokmabadi H (2008) Morphological and qualitative study of pistachio (Pistacia vera L.) pollen grains and effect of different temperatures on pomological traits. Aust J Crop Sci. 1: 108-114.

Baninasab B, Rahemi M, Shariatmadari H (2007) Seasonal changes in mineral content of different organs in the alternate bearing of pistachio trees. Commu Soil Sci Plant Anal. 38: 241- 258.

otomayor C, Norambuena P, Ruiz R (2010) Boron dynamics related to fruit growth and seed production in kiwifruit (Actinidia deliciosa, cv. Hayward). Cien Inv Agr. 37: 133-141.